Onze methodes

Horizontaal leiderschap, Adriaan Bekman

Introductie We bevinden ons de overgang van het industriële tijdperk naar het informatie tijdperk van de kenniseconomie. Dit proces volstrekt zich in een razendsnel tempo, sneller dan ons aanpassingsvermogen feitelijk reikt.

Het industriële tijdperk was gericht op sturing en controle. Deze principes hebben zich flink in onze maatschappij geworteld en worden nog op veel plekken gehanteerd. Ze veroorzaken echter steeds meer spanning en zijn ontoereikend voor de hedendaagse complexe vraagstukken.

Eerste initiatieven, zelfsturing

Zo is in de afgelopen decennia een toenemende belangstelling ontstaan voor zelfsturing en implementatie van zelfsturende teams. Het zijn de eerste tekenen van een zoektocht naar nieuwe vormen van organiseren.

Het klinkt prachtig, maar in de praktijk faalden veel van deze initiatieven. Waarom? Omdat ze veelal vanuit het verticale besturingsmodel werden ingezet, gericht op efficiency en kosten. Daarmee red je het het dus niet.

Verticaal wordt horizontaal, het extreme voorbeeld

Er zijn ook voorbeelden waar het wel werkt, waarvan de bekendste: het bedrijf van de Braziliaanse ondernemer Ricardo Semler. Hij heeft horizontaal organiseren binnen zijn bedrijf in extreme vorm doorgevoerd.

Hij werd op 21 jarige leeftijd onverwacht CEO van het bedrijf dat zijn vader had opgericht en kon (en wilde) het niet leiden zoals zijn vader dat deed. Dit dwong hem op zoek te gaan naar een andere vorm van leiderschap.

Semler’s verhaal is een geweldige inspiratiebron en voorbeeld van wat hetgeen horizontaal organiseren ons kan opleveren. Dat rijkt erg ver. Het vraagt echter ook een grote motivatie, nuchterheid en doorzettingsvermogen.

In Nederland kenden we in de jaren ’80-’90 al voorlopers in de vorm van het automatiseringsbedrijf BSO. Het stond, onder leiding van Eckhart Wintzen, bekend om zijn succesvolle celstructuur. Op dit moment is de organisatie Buurtzorg een actueel voorbeeld van horizontaal organiseren in Nederland.

Horizontaal leiderschap

In Nederland is Adriaan Bekman voor ons dé inspirator ten aanzien van horizontaal leiderschap en horizontaal organiseren. Zijn verhaal gaat dieper.

Als socioloog en filosoof legt hij een gedegen en inspirerende fundering onder de kanteling van verticaal naar horizontaal organiseren. Hij beantwoordt hiermee tegelijkertijd ook de vraag waarom deze kanteling zo onvermijdelijk is.

Bekman’s filosofie vertoont sterke overeenkomsten met Graves’ theorie. Het meer en meer inzetten van één drijfveer leidt op een gegeven moment tot inefficiëntie en forceert een doorgang naar een volgende drijfveer, als antwoord op die inefficiëntie. Vanuit de inefficiëntie van het verticale model ontstaat zo dus het horizontale model.

Verticaal organiseren concentreert zich op de rood-blauw-oranje drijfveren, terwijl het horizontaal organiseren sterker leunt op de oranje-groen-geel drijfveren. Beiden zijn gericht op succes en resultaat, waarbij het verticale model stuurt vanuit rood-blauw, terwijl het horizontale model organiseert vanuit groen-geel. Een wezenlijk andere insteek

De beide modellen hebben dus verschillende onderliggende drijfveren. Dit maakt de kanteling een complexer proces wat tijd en inspanning vraagt. Succes behaal je hierbij in kleine stappen, waarbij geloof en vertrouwen regelmatig op de proef worden gesteld.

Uiteindelijk gaat het om een gezonde balans tussen verticaal en horizontaal leiderschap, tussen sturing en controle en zelforganisatie. Ook hierin is Bekman helder en nuchter.

Deze balans vertoont ook weer een parallel met Graves’ theorie, waarbij vitaliteit draait om de balans tussen de “IK”- en “WIJ”-gerichte drijfveren. Het vinden van deze balans is een proces waarin zelfbewustzijn een cruciale rol speelt. Dat vraagt bij inzicht en reflectie op alle lagen van de organisatie: collectief, team en individu. Spiral Drives™ biedt daarvoor de juiste instrumenten op basis van de drie-lagen aanpak.

Adriaan Bekman

Adriaan Bekman (1947) is socioloog met een bedrijfskundige afstudeerrichting, oprichter van IMO (Instituut voor Mens- & Organisatieontwikkeling) en lector Leiderschap aan de Hanze Hogeschool.